‘Licht van de dageraad’: Erbaluce di Caluso (Piemonte, IT) (1/3)

Italië telt veel inheemse druivenrassen. In zijn boek ‘Native Wine Grapes of Italy’ bespreekt Ian d’Agata vijfhonderd druivenrassen, en vermoedelijk is dat niet eens de helft van de druiven die in Italië voorkomen. Op Wijnwijnwijn-magazine besprak ik eerder al de witte wijnen uit Custoza, en op mijn blog een andere witte wijn uit Piemonte: Gavi DOCG. Deze keer neem ik jullie mee naar Caluso, in het noorden van Piemonte, de streek van Erbaluce di Caluso DOCG. (MRO)

De druif

Erbaluce is op zijn minst een bijzondere druif te noemen. Het is een druif met een lange geschiedenis. De vroegste vermelding ervan is te vinden in het jaar 1606. In dat jaar wordt er een druif met de naam Elbalus genoemd in een boek van juwelier Giovanni Battista Croce, ten tijde van Carlo Emanuele I, hertog van Savoie.
De naam is mogelijk afgeleid van alba luce, wat ‘licht van de dageraad’ betekent. De zachtroze tot amber kleur van de bessen doet denken aan bleek ochtendlicht.
Er is ook een lokale legende die vertelt over de goden van de dageraad en de zon, en van de nimf Albaluce, wiens tranen op de grond vielen waardoor er scheuten van druivenstokken tevoorschijn kwamen.

Erbaluce wordt verondersteld afkomstig te zijn uit de regio Canavese. Genetische analyse suggereert een nauwe relatie met cascarolo bianco, ook uit Piemonte, al zou er ook een link naar de Franse clairette kunnen zijn. Interessant hierbij is dat er dan ook een link met de naamgeving zou zijn: clairette verwijst immers ook naar helder en licht.

Roberto Crosio

Tijdens een recente wijnreis naar Piemonte kon ik kennismaken met Roberto Crosio van Azienda Vitivinicola Roberto Crosio in Ristorante Il Gardenia, het restaurant van zijn ouders. Die zijn erin geslaagd om al 24 jaar op rij een michelinster te behouden, en sinds 2020 is daar een groene ster bijgekomen, als waardering voor de duurzame gastronomie die hier wordt bedreven.

Roberto Crosio besloot om zijn eigen weg te gaan. Hij verkreeg zijn eerste wijngaard op 18-jarige leeftijd. In de streek werd toen vooral ‘huiswijn’ gemaakt: van kleine perceeltjes werd wijn voor eigen gebruik gemaakt. Een focus op kwaliteit was er niet. De ambitie van Roberto was om professioneel met wijn maken bezig te zijn. Hij kreeg advies van Domenico Clerico, befaamd producent van onder meer Barolo in Monforte d’Alba, en de hulp van een agronoom en een oenoloog. Ook Walter Massa, de guru van de timorasso (Colli Tortonesi) bracht hem de knepen van het vak bij.

Zijn vrouw Monica gaf dan weer de aanzet om zich vooral op Erbaluce te focussen. Momenteel bestaat 80% van de aanplant uit erbaluce, met daarnaast barbera, nebbiolo en een beetje merlot en syrah als probeersel. De productie bedraagt 50.000 flessen per jaar, verdeeld over 13 cuvées: 4 schuimwijn, 4 rood, 4 droge witte wijnen, 1 rosé en 1 zoete Passito.

Roberto is lid van Giovani Vignaioli Canavesani, een vereniging van 23 jonge wijnbouwers die elkaar met raad en daad bijstaan.

Hoewel nog relatief onbekend, zit de wijnbouw hier in de lift: twintig jaar geleden waren er amper vijftien wijnmakers, momenteel zijn het er al meer dan tachtig. Dat vertaalt zich in een evenredig toegenomen kwaliteit van de wijnen. Erbaluce is immers een moeilijke druif om mee te werken (zie deel 2, de masterclass).

Terwijl echtgenote Monica mee aan tafel schuift – de pasgeboren baby nam wat meer tijd en aandacht dan verwacht in beslag – proeven we tijdens een uitstekende lunch enkele wijnen van Roberto Crosio.

1- Cantine Crosio ‘Incanto’ 2018 – Erbaluce di Caluso DOCG Metodo Classico
De DOCG regelgeving voor schuimwijn vereist 15 maanden flesrijping na de tweede gisting. Deze Incanto heeft 40 maanden mogen rusten. Basiswijn van 2018, geen dosage.

Roberto Crosio is niet iemand die compromissen doet, en dat vertaalt zich al in deze schuimwijn: intens, mineraal, floraal; slank en intens in de mond, met citrus, groene kruidigheid, kalkachtig mineraal mondgevoel en fijne bittertjes. Hele mooie schuimwijn om te beginnen. De combinatie met het gedurfde voorgerecht, Cruda di Fassona met bagna caoda (steak tartare van Italiaans rund met een saus van ansjovis en hazelnoot) werkt verrassend goed.

2- Cantine Crosio ‘PrimaVigna’ 2022 – Erbaluce di Caluso DOCG
Whole bunch cryofermentatie, opvoeding op roestvrij staal met batonage.
Amandeltjes, gele steenvruchten, grapefruit en mineraliteit; slanke sappigheid met steenvruchten, densiteit, goede zuurstructuur en wat romigheid. De bittertjes zijn wat opdringerig, maar blijven dan weer mooi na in de afdronk.

3- Cantine Crosio ‘Erb=mc²’ 2020 – Caluso DOCG
De wetenschappelijke formule van Albert Einstein over de massa-energierelatie wordt hier gebruikt om het potentieel van de erbalucedruif aan te tonen. Een schilweking van een maand geeft een schitterend resultaat. Het is niet de bedoeling van Roberto Crosio om een ‘echte’ oranje wijn te maken, maar wel het randje op te zoeken, met behoud van zuiverheid en eigenschappen van de druif.
We vinden geuren van sinaasschil, potpourri van droogbloemen, grapefruit, kruiden zoals rozemarijn. De aanzet is olieachtig met kruiden, het mondgevoel is gebalanceerd, met rijpe steenvruchten, saliniteit en iets pikant. De talmende afdronk eindigt met finesse.

4- Cantine Crosio ‘Costaparadiso’ 2020 – Erbaluce di Caluso DOCG
Een buitenbeentje. En ook deze wijn toont aan dat de wijnmaker zijn metier beheerst, hoewel de oorsprong van de wijn op een toevalligheid berust. Roberto had druiven geoogst om een zoete Passito van te maken, en de druiven lagen te drogen, toen Domenico Clerico langs kwam en hem zei dat er geen toekomst was voor zoete wijn. ‘Doe die druiven gewoon in een vat en maak er een droge wijn van…’. De druiven hadden amper twintig dagen liggen drogen, terwijl dat normaal vier tot vijf maanden duurt.
Het resultaat was verbluffend.
Vergist in barriques van Franse eik gemaakt, waarvan 1/3 nieuwe, en ‘sur lie’ gerijpt op dezelfde vaten gedurende 12 maanden met een regelmatige batonnage.
Deze Costaparadiso toont een complexe neus van amandelschilfers, steenfruit, kruidigheid, met een ziltige aciditeit die gebalanceerd wordt door rijp exotisch fruit en gedroogde abrikoos. Heel mooi!

5- Cantine Crosio ‘Eva d’Or’ 2018 – Caluso Passito DOCG
Dit is de ‘echte’ Passito De druiven worden half september druif per druif geoogst en gaan dan vier tot vijf maanden in open droogkamers. Na persen en vergisten rijpt de wijn voor minstens vier jaar in grote vaten van 500 liter. Slechts 14% alc.
Rozijntjes, nootjes, dadels en vijgen, met onderliggend een rokerige mineraliteit. In de mond dens sappig en rijk, met rijpe en gedroogde tropische vruchten, gerookte karamel en babelutte.